گاهی ممکن است انسان در موقعیت های خاصی از زندگی قرار بگیرد که شک او را نسبت به عقایدش بر انگیزد، اورا بر سر دوراهی قرار دهد و نسبت به مبدا عالم دچار تردید کند. گاهی این شک و تردید ها در حد یک علامت سوال باقی میماند و گاهی هم به مراحل خطرناک تری رسیده و سرنوشت انسان را مورد تاثیر خود قرار میدهد. اینجاست که مفهومی به نام انعطاف پذیری و درجات آن در برخورد با این موقعیت ها اهمیت پیدا کرده و پلی برای عبور از این رودخانه پر تلاطم میشود.
در بررسی مفهوم انعطاف پذیری نیازمند نکته سنجی ویژه ای هستیم تا اشتباها به عنوان سستی در عقیده و راسخ نبودن بر ایمان تعبیر نشود.
در ابتدا مایل به طرح و بررسی مسئله " بَدا " هستیم. بدا به معنی آشکار شدن چیزی قبل از پنهان بودن آن است، مثلا کسی که کاری را انجام داده و متوجه اشتباه بودن آن شده و تصمیم به تغییر آن میگیرد، برای او بدا اتفاق افتاده است. اما بدا درباره خداوند که دانای مطلق است و سرانجام همه چیز را میداند جور دیگری تعبیر میشود. خداوند وعده ای را بوسیله پیامبرانش به امت میدهد و سپس آن وعده را تغییر میدهد، تغییر در این وعده همان مسئله بدا است و در احادیث آمده است خداوند درباره بدا از همه پیامبران خود عهد گرفته است که به آن پایبند باشند، لذا این مسئله برای پیامبران و اولیای الهی امری قابل درک و عمل به آن سهل است، اما برای بندگان عادی خدا مایه امتحان است. خداوند بوسیله بدا بندگان خود را در بندگی می آزماید و بندگان در بدا، بندگی خود را اثبات میکنند. امام صادق(ع) در حدیثی میفرمایند: خداوند در هیچ چیز به اندازه بدا عبادت نمیشود. حال بدا میتواند به کاممان شیرین بوده و یا گاهی تلخ باشد.
برای بهتر لمس کردن موضوع به سرگذشت حضرت ابراهیم میتوان اشاره کرد که در کهن سالیِ او و همسرش، خداوند بوسیله ملکی، بشارت فرزندی را به آنان میدهد و همسر ابراهیم نبی از این وعده تعجب کرده و بجای شکر خداوند بخاطر این رحمت و موهبت الهی، بسیار تعجب کرده و میگوید: چطور ممکن است که من در چنین سنی باردار و صاحب فرزند شوم؟
گاهی هم بدا ممکن است در ظاهر تلخ جلوه کند، ماننده وعده ای که خداوند به قوم حضرت نوح میدهد که پس از هفت سال در امرشان فرج اتفاق خواهد افتاد و این وعده را هفت بار تمدید میکند و در طول این سالها بسیاری از پیروان نوح نبی ریزش کرده و به او و خدایش کافر میشوند. اما عده ای که با او میمانند همان پیروان راستین و مومنان واقعی هستند.
انعطاف پذیری مومنانه اینجا معنی پیدا میکند، مومنانی که به آنچنان بینش و بصیرتی در مواجهه با امر خدا و ولی خدا رسیده اند که بدون هیچ تردیدی در مقابل امر خدا منعطف بوده و ذره ای دچار سوءظن به خداوند نمیشوند.
اما یکی دیگر از جلوه های انعطاف پذیری توبه است. در روایت آمده است، که ملائک مامورند تا هفت ساعت معصیت بنده را در پرونده اعمال او ثبت نکنند، تا اگر قبل از این مدت توبه کرده و از عمل خویش پشیمان شد خداوند او را ببخشد، زیرا کسی که بلافاصله بعد از معصیت پشیمان میشود و در گناه خود پافشاری نمیکند دارای روحی منعطف بوده و خداوند اورا مورد رحمت خود قرار خواهد داد.
توبه زمانی مورد غفلت واقع میشود که فرد در کنار معاصی خود حسنی را تصور کند که او را بفریبد و به خود مغرور سازد و از زشتی عمل غافل سازد و درواقع انعطاف پذیری در امر دین داری را از بین ببرد. مثلا انسان بی حیا خیلی دیر به زشتی صفت خود پی میبرد و توبه میکند، چرا که زشتی این عمل را با صداقت میپوشاند، اگر از او بپرسید چرا بی حیا هستی در جواب خواهد گفت صداقت دارم و صداقت بسیار پسندیده است. یا مثل کسانی که در امر عدالت از ولایت پیشی گرفته و به امام خود معترض میشوند که چرا در اجرای عدالت قاطعیت ندارد، در حالی که از مصلحت و دوراندیشی ولی غافل اند و این عدالت خواهی زشتی عمل ولایت گریزی را در نظرشان از بین میبرد و در این مورد توبه بسیار سخت ترشده و برای عاقبت بخیری بسیار خطرناک تر خواهد بود، چرا که کسانی که دارای این ویژگی هستند در دنیا و آخرت دچار خسران خواهند شد.
انعطاف پذیری مومنانه، فقط برای جلب رضای خداوند و اثبات بندگی و تسلیم محض بودن دربرابر خواست خداوند در موقعیت ها و امتحانات زندگی انسان است اما در مقابل، تعریف انعطاف پذیری منافقانه مطرح است، انعطاف پذیری منافقانه از سر هوای نفس بوده و رفتار منافق گونه برای رسیدند به امیال پلید نفسانی ست.
صف آرایی انعطاف پذیری مومنانه و انعطاف پذیری منافقانه به خوبی در جنگ صفین و خاصا در مقایسه شخصیت مالک اشتر و عمروعاص قابل مشاهده و مقایسه است. انعطاف پذیری مومنانه آنجا معنی می یابد که مالک در چند قدمی خیمه معاویه است و از امیرالمومنین علی(ع) فرمان میرسد که، مالک برگردد و او به آنچنان بینش و بصیرتی درباره مولای خود رسیده است که جنگ را در اوج پیروزی رها کرده و به فرمان مولایش برمیگردد. در مقابل شخصیت پلید عمروعاص را میبینیم که در اوج کفر خود وقتی خود را شکست خورده و درمانده میبینند ، قرآن ها را به نیزه کرده و نتیجه جنگ را با کمک عده ای ساده لوح در جبهه خودی و نیرنگی شیطانی عوض میکنند.
در روایت از حضرت امیر(ع) آمده است که اشک چشم منافق به دست خودش بوده و دیگر با دل او بی ارتباط است. درک این مطلب بسیار دشوار بوده و نیازمند تدبری عمیق در بیان گهربار ایشان است! میگویند عمروعاص قادر بوده در حال خواندن آیات قرآن ساعت ها اشک بریزد، کسی که چنین انعطافی در مانور میان حق باطل دارد و به درجات بالایی از انعطاف منافقانه رسیده است، بسیار خطرناک تر از دشمنی ست که شمشیر را از رو بسته است.
اینکه ایمان آورده و خود را در جبهه حق میبینیم، اینکه نماز و و فرائض خود را بجا می آوریم و.. برای اثبات بندگی مان در پیشگاه پروردگار عالم کافی نیست، و خداوند انعطاف پذیری روح مان در مسیر عبودیت را با امتحانات زندگی می آزماید و براساس این امتحانات صاحب درجاتی از کمال و یا خدای ناکرده درجاتی از کفر و بی ایمانی خواهیم بود.
از حضرت حق تعالی عاجزانه مسئلت داریم تا در مسیر اثبات بندگی و امتحانات زندگی لحظه ای مارا به حال خود وانگذاشته و همواره با یاد خود آرامش بخش دلهای مومنان باشد و چنان بینش عمیق و بصیرتی عنایت فرمایند تا در این پیچ و خم ها دارای روحی منعطف بوده و انعطاف پذیری مومنانه خود را حفظ کنیم، انشالله.
